ADLAR (İSİMLER)

  Bütün sözcük türleri,iki gruba ayrılarak değerlendirilir.

A)Ad Soylu Sözcükler:

1)Ad (İsim)

(Önad)

(Adıl)

(Belirteç)

(İlgeç)

(Eylemler)

1)Adlar:Varlıkları ya da kavramları karşılayan,onları tanımamızı sağlayan sözcüklere �d�denir.Bir kelimeye  -mek, -mak  ya da  -ma, -me olumsuzluk ekini getiremiyorsak o kelime addır.

*Bahçe, kum, Ali, kitap, çanta, Almanya, Merkür,�/span>

  İsimleri:

A)Görev ve anlamlarına göre,

B)Varlıkların türüne göre,

C)Varlıkların sayısına göre,

D)Yapılarına göre olmak üzere 4grupta inceleyebiliriz.

      GÖREV VE ANLAMLARINA GÖRE İSİMLER

1)Somut İsimler:Taş,kitap,çiçek,�/span>

2)Soyut İsimler:Akıl,sevgi,saygı,şeytan,iyilik,keder,�/span>

3)İş ve Eylem Gösteren İsimler:Fiil soylu kelimelere  �mek, -mak, -ış, -iş, -me, -ma�ekleri getirilerek türetilen ve iş,oluş,eylem bildiren isimlerdir.Bunlara �a href="fiilimsiler.htm">fiilimsi� (isim-fiil) de denir.

*Çalışmak, uyumak, dokunma, eğlenme, bakış, gülüş,�/span>

      VARLIKLARIN TÜRÜNE GÖRE İSİMLER

1)Özel İsimler:Tek olan,diğer varlıklara benzemeyen varlıkların özel adlarıdır.

, Türkçe, Mehmet,Minnoş, Pamuk, Türk Dil Kurumu,...

2)Tür (Cins) İsimleri:Aynı türden birçok varlığın ortak adlarıdır.

*El, ayak, kardeş, amca, kedi, kaşık,şehir, kasaba,�/span>

     VARLIKLARIN SAYILARINA GÖRE İSİMLER

1)Tekil  İsimler:Aynı türden varlıkların bir tekinin adıdır.

*Çocuk, ay, kalem, kitap, elbise,�/span>

2)Çoğul  İsimler:-ler,-lar çokluk ekini almış isimlerdir.

*Çocuklar, ağaçlar, kitaplar, öğrenciler,�/span>

3)Topluluk  İsimler:Biçim bakımından tekil göründüğü halde çokluk ya da topluluk anlamı veren adlardır.

*Ordu, alay, sürü, kurultay, meclis, takım,�/span>

       YAPI BAKIMINDAN İSİMLER

1)Basit İsimler:Hiçbir yapım eki almamış isimlerdir.

*Araba, insanlar, evimiz, yoldan, tahtayı, çanta, kuşlarım,�/span>

2)Türemiş  İsimler:İsim ya da fiil kök ve gövdelerinden yapım ekiyle türeyen isimlerdir.

*Yol-cu, meslektaş, silgi, ölüm,�/span>

3)Birleşik  İsimler:İki ismin aralarına başka bir kelime girmeyecek şekilde birleşip kalıplaşmasıyla oluşan isimlerdir.

, açıkgöz, boşboğaz, aslanağzı, gecekondu, ateşkes, biçerdöver, bakarkör, giderayak,�/span>

1)Belirtili Ad Tamlaması:Tamlayanın  �in�ilgi ekini tamlananın da �i,si�3.tekil kişi iyelik ekini aldığı tamlamalardır.

NOT:Belirtili isim tamlamasını bulmak için tamlanana neyin,kimin sorularını sorarız.

    Türkçe�in  önemi,

    Yolun  sonu,

    Ali�in amcası,

    Arabanın  boyası,

    Fırtınanın  gücü,

    Bizim  köyümüz.

2)Belirtisiz Ad  Tamlaması:Tamlayanı yalın halde bulunan,tamlananı 3.kişi iyelik ekini alan tamlamalardır.

*Sokak kapısı,

*Tarla kuşu,

*Çam ağacı,

*Okul müdürü,

*Hızlı koşanı (sıfat)

*Devlet memurları

nı buldurur.

3)Takısız Ad Tamlamaları:Tamlayan ve tamlananın tamlama ekleri almadan oluşturdukları ad tamlamasıdır.Bu tür tamlamalarda  tamlayan,tamlananın ya neye benzediğini ya da neden yapıldığını anlatır.

*Yünden çorap

*Çelik tencere

*Ahşap dolap

*Taş duvar

*Bakır tel

Tamlayan tamlananın neden yapıldığını belirtiyor. Tamlayanla tamlananın arasına �en�ekini getirdiğimizde anlam bozulmuyor.Oysa sıfat tamlamalarında bozulur.

*Sarı çorap (sıfat)

*İnci (gibi) diş

*Kömür göz

*Altın kalp

*Çelik bilek

Tamlayan,tamlananın neye benzediğini ifade ediyor.Tamlayanla tamlananın arasına �ibi�edatını getirirsek sıfat tamlamasıyla karıştırmayız.Çünkü sıfat tamlamalarının arasına �ibi�edatını getiremeyiz.

NOT:Takısız isim tamlamalarının tamlayanları doğada tek başına bulunurken sıfat tamlamalarındaki doğada tek başına bulunmaz.

4)Zincirleme Ad Tamlamaları:Bir ad tamlamasının üçüncü bir adla ya da başka bir ad tamlamasıyla oluşturduğu tamlamaya  zincirleme ad tamlaması denir.

                *Bahçe  kapısının  anahtarı

                    b.siz ad tam.          ad

                     zincirleme ad tam.

*Çevre yolunun  ağaçlandırma  çalışmaları

    b.siz ad  tam.         b.siz   ad tam.

             zincirleme ad tam.

Ad  Tamlamalarıyla  İlgili  özellikler:

1)Belirtili ad tamlamalarında tamlayan çoğul,tamlanan da belgisiz bir sözcük olursa tamlayan eki �in�yerine �den� eki kullanılabilir.

*Aşağıdakilerden  hangisi   (Aşağıdakilerin  hangisi)

*Yolculardan  biri   (Yolcuların biri)

2)Belirtili ad tamlamalarında kimi zaman tamlayan ile tamlanan yer değiştirebilir.

*Tadı yok sensiz geçen günlerin.

3)Belirtili ve zincirleme ad tamlamalarında tamlayan ile tamlanan arasına sözcükler girebilir.

*Masanın ayağı:(Masanın kırık ayağı)

*Evin borcu.(Evin bir türlü bitmek bilmeyen borcu)

olabilir.

*Onun kızı (Tamlayan zamir)

*Çocukların bir çoğu (Tamlanan zamir)

*Onların bir çoğu (Tamlayan da tamlanan da zamir)

5)Tamlayanı zamir olan belirtili ad tamlamalarında tamlayan genellikle düşer.Bunlara �amlayanı düşmüş ad tamlaması� denir.

*Olayı bize babası anlatmıştı. (Onun babası)

*Evimiz çok güzel oldu. (Bizim evimiz)

*Paran var mı?(Senin paran)

6)Bir tamlayan,birden çok tamlanan için;bir tamlanan da birden çok tamlayan için ortak kullanılabilir.

*Evin kapısı ve penceresi açık kalmıştı.(Tamlayan ortak)

*Ahmet�n,Murat�n ve Deniz�n velisi toplantıya katılmadı.(Tamlanan ortak)

                       ADLARDA KÜÇÜLTME

  Adlarda küçültme �ik ve ceğiz�ekleriyle sağlanır.

*Şu tepeciği aşarsak köy görünür.(Küçük tepe)

*Çocukcağız evin yolunu şaşırdı.(Küçük çocuk)

   Adların sonuna getirilen �ik,ceğiz�ekleri adlara değişik anlamlar da katabilir.

*Anneciğimi çok özledim.(Sevgi)

*Bir milyarcık borç verir misin?(önemsememe-azımsama)

NOT:-cik eki kimi zaman somut bir varlığa ad oldukları zaman küçültme anlamını yitirebilir.

*Mehmetçik (Türk askeri)

*Gelincik (Çiçek ismi)

*Maymuncuk (Kapı kilidini açan araç)

 ÇOĞUL EKİNİN (-LER,-LAR)GÖREVLERİ VE EKLENDİĞİ SÖZCÜKLERE KATTIĞI ANLAMLAR:

  -Ler,-lar eki eklendiği sözcüğe her zaman çoğul anlamı katmaz;farklı anlam ilgileri de katabilir.

*Birazdan Zeynepler gelir.(Belirli bir aileyi belirtiyor)

 *Bu cami Karahanlılar döneminde kalma.(Sülale,soy anlamı katmış)

 *Müdür Beyler henüz gelmediler.(Saygı)

anlamı katmış)

 *On yaşlarında bir çocuktu.(Yaklaşık anlamı katmış)

 *Hasta ateşler içinde kıvranıyordu.(Abartma)

 *Anadalu�a Yunus�ar bitmez.(Özel ada benzerleri anlamı katmış)